فرمتی از پیش تعریف شده برای برقراری ارتباط بین دو کامپیوتر.بعبارت دیگر مجموعه ای از قوانین که دو دستگاه برای انتقال موفق داده، از آنها پیروی می کنند.
برخی از مواردی که یک پروتوکل آنها را مشخص می کند عبارتند از:
- نحوه تشخیص خطا و تصحیح خطاهای احتمالی که حین تبادل داده ممکن است اتفاق بیفتد.
- روش متراکم سازی داده ها - چگونگی اعلان پایان یک فریم داده توسط فرستنده - چگونگی اعلان دریافت یک فریم داده توسط گیرنده و نحوه ادامه ارسال داده در صورت عدم موفقیت گیرنده، در دریافت صحیح داده ها - طول هر فریم داده - و ....... تا کنون انواع مختلفی از پروتوکلها برای استفاده های مختلف طراحی شده اند و هر کدام دارای معایب و مزایایی هستند برخی از پروتوکلها ساده، برخی با قابلیت اطمینان بیشتر و برخی دارای سرعت بالاتر هستند.

برخی از پروتوکلهای متداول عبارتند از:

TCP/IP ، UDP ، FTP ، PPP و ... . توضیحات کامل در مورد عملکرد هر پروتوکل در متنهایی با نام RFC توسط IETF انتشار می یابند ( مثلا RFC شماره 791 ، اطلاعات جامعی را در مورد پروتوکل IP ارائه می کند) . IP :
مخفف Internet Protcol . این پروتوکل فرمت بسته های داده (Ip Datagram) و نحوه آدرس دهی در آنها را مشخص می کند.
این پروتوکل بدلیل نقایصی که دارد با پروتوکل TCP همراه شده و ارسال و دریافت داده را میسر می سازد.
این پروتوکل را می توان شبیه سیستم پست معمولی دانست چون در آن بین فرستنده و گیرنده ارتباطی برقرار نمی شود و فرستنده اطلاعی از دریافت و یا عدم دریافت پیام توسط گیرنده ندارد و دیگر اینکه بسته های ارسالی الزاما با همان ترتیبی که فرستاده شده اند توسط گیرنده دریافت نخواهند شد.
لذا برای رفع این نواقص از پروتوکل TCP کمک گرفته می شود که باعث برقراری یک ارتباط مجازی بین فرستنده و گیرنده می شود.
این دو پروتوکل با یکدیگر مدل TCP/IP را تشکیل می دهند که اساس کار اینترنت بر پایه این مدل است. هم اکنون IPV4 (ورژن شماره 4 پروتوکل Ip) در اینترنت مورد استفاده قرار می گیرد ولی با توجه به رشد سریع اینترنت و محدودیت آدرس دهی در این ورژن ، IPV6 در آینده مورد استفاده قرار خواهد گرفت. TCP :
مخفف Transmission Control Protocol . در این پروتوکل قبل از ارسال داده ها، بین فرستنده و گیرنده یک ارتباط مجازی ایجاد می گردد.
TCP به هر بسته داده یک شماره سریال اختصاص می دهد در مقصد این شماره سریالها بررسی می شود تا از دریافت تمامی بسته ها و ترتیب درست آنها اطمینان حاصل شود.
مقصد پس از دریافت هر بسته شماره بسته بعدی را به مبدا اعلام می کند.
مبدا در صورتی که پاسخ مناسبی از مقصد در مدت زمان معینی دریافت نکند، بسته قبلی را مجددا ارسال خواهد کرد.
بدین ترتیب بسته ها با اطمینان کامل (از دریافت در مقصد) در اینترنت منتقل می شوند.

HTTP :

مخفف Hypertext Transfer Protocol . این پروتوکل در وب مورد استفاده قرار می گیرد.
در این پروتوکل نحوه فرمت و چگونگی انتقال داده ها مشخص می شود همچنین HTTP وظیفه وب سرور و مرورگر وب را در مواجهه با هر دستور مشخص می کند.
مثلا وقتی شما آدرس یک سایت را در مرورگر وب خود وارد می کنید یک دستور HTTP به وب سروری که صفحه مورد نظر شما در آن قرار دارد، فرستاده می شود و باعث می شود تا صفحه مورد نظر برای شما ارسال شود.
HTTP یک پروتوکل Stateless نامیده می شود زیرا هر دستور در آن بطور مستقل و بدون توجه به دستورات قبل و بعد از آن اجرا می شود.
به همین دلیل است که ایجاد وب سایتهایی که متناسب با ورودی کاربر عکس العمل مناسب را انجام دهند، مشکل است. البته این نقیصه HTTP توسط برخی تکنیکها نظیر Activex , Java , Java , Cookie برطرف شده است.

FTP :

مخفف File Transfer Protocol . از این پروتوکل در اینترنت برای تبادل فایلها استفاده می شود.
عملکرد FTP نظیر عملکرد پروتوکل HTTP برای دریافت یک صفحه وب از یک سرور یا SMTP برای انتقال نامه های الکترونیکی در اینترنت است. این سه پروتوکل از پروتوکلهای تابعه TCP/IP بشمار می آیند.
از FTP غالبا برای دریافت فایل از یک سرور و یا ارسال فایل به آن استفاده می شود (مثل ارسال صفحات وب ساخته شده از کاربر به سرور).
منبع:iran4me.com