آمـوزش مـجـازی در عـصـر اطـلاعـات

فنآوری اطلاعات و ارتباطات، وجه تمایز بنیاد ین عصر ما با د وران گذشته است. آنچه که امروز تحت عناوین شکاف یا فاصله بین کشور ها، مناطق، ملت ها، طبقات، اقشار و افراد مطرح است د ر تحلیل نهایی بیش از هر عامل د یگر با «شکاف د یجیتال» و یا میزان بهره مند ی و کاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات، (فاوا) تناسب مستقیم د ارد . به یک کلام، د نیای معاصر به «جوامع اطلاعاتی» ، «جوامع صنعتی» و «جوامع سنتی» تقسیم شد ه است. د ر این میان، میزان توسعه وکاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات د ر امرآموزش، مهمترین شاخص پیشرفت به شمار می رود . پد ید ه «آموزش مجازی» یا «فراگیری الکترونیکی» شاید پراهمیت ترین عامل جهش های علمی، پژوهشی، فرهنگی و د رنتیجه ازد یاد شکاف های روبه رشد باشد . از این رو، برای کاهش این شکاف ها گذر از شرایط کنونی به جامعه اطلاعاتی مسیری غیر قابل اجتناب است. بد یهی است که پیش نیاز گام نهاد ن د ر این پهنه انتقال بخش های عمد ه و اساسی «فاوا» از خارج به کشور است.

گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی، لزوماً به مفهوم حرکتی تکاملی نیست بلکه معاد ل جهشی ساختاری است. همان گونه که گذار از زنجیره «اسب ـ گاری ـ د رشکه» به زنجیره «اتومبیل ـ ترن ـ هواپیما»، هر چند د ر د رون هر یک از زنجیره ها حرکتی تکاملی است ولی تغییر مکان از یک زنجیره به زنجیره د یگرجهشی ساختاری محسوب می شود . همین رابطه د ر تغییر مکان از بزرگراه اتومبیل رو یا کرید ور هوایی به بزرگراه اطلاعاتی و ارتباطی صاد ق است. اگر د ر تغییرات قبلی، افزایش سرعت حرکت د ر سیر و سفر اساس بود ه است، د ر این تغییر کلاً حذف حرکت فیزیکی و سیر و سفر د ر کار است.

یعنی امکان انجام کار بد ون حرکت فیزیکی و این جهشی ساختاری است که د ر مناسبات د نیای نوین غیر قابل اجتناب است. د ر نتیجه این تغییر مکان و گذار به جامعه اطلاعاتی نه یک انتحاب بلکه یک اجبار است.

?? معضل یا فرصت

هرچند که گذار به جامعه اطلاعاتی، مستلزم تغییرات بسیار گسترد ه و ژرف د ر روش، منش، و مناسبات اجتماعی است اما نباید این تحول را لزوماً به عنوان یک معضل بزرگ محسوب کرد . اگر گذار از جامعه سنتی به جامعه صنعتی با معضلات بی شماری از جمله مسأله «وابستگی» فنی و اقتصاد ی و به تبع آن وابستگی فرهنگی، اجتماعی و نهایتاً وابستگی سیاسی و نظامی همراه بود ه است، د ر گذار به جامعه اطلاعاتی، فرصت هایی به چشم می خورد که می تواند د ر جهت عکس آن ها عمل کند . د لیل اصلی این امر، وجود هزاران نفر از مولد ین و مبتکران ایرانی د ر بطن تحولات فنآوری اطلاعات و ارتباطات د ر پیشرفته ترین مراکز جهان است. حضور فعال و موثر متخصصان و نخبگان ایرانی د ر مهم ترین مراکز علمی و پژوهشی اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه، نیز فرصتی گرانبها به وجود آورد ه است که انتقال د انش، تجربه و فنآوری اطلاعات و ارتباطات را امکان پذیر می کند . این فرصت تاریخی برای گذار به جامعه اطلاعاتی د ر مورد کمتر کشوری صد ق می کند .

? سرمایه بری یا سرمایه آوری

بزرگترین تنگنای گذار به جامعه صنعتی، معضل همیشگی «سرمایه بری» آن بود ه و هست. گذار به جامعه اطلاعاتی لزوماً از چنین ویژگی بر خورد ار نیست. گذار به جامعه صنعتی طولانی، سرمایه بر، پر حجم و پر مشقت است. مستلزم کار ساخت و ساز بسیار عظیم، سرمایه های بسیار عظیم تر و د یر بازد ه است. کاری که عمد تاً از د ست افراد و گروه های خصوصی ساخته نیست و د ر نتیجه گذار به جامعه صنعتی د ر جهان سوم کار د ولت ها بود ه است. حاصل آنکه به جای گذار از جامعه سنتی به جامعه صنعتی د ر واقع گذار به «جامعه د ولتی» صورت گرفته است. این معضل سرمایه بری و طبعا «د ولتمد اری» لزوماً د ر گذار به جامعه اطلاعاتی غیر قابل اجتناب نیست. مراحل گام نهاد ن د ر پهنه اطلاعات و ارتباطات هر یک به خود ی خود اشتغال زا و همراه با ارزش افزود ه ای ست که ناشی از افزایش کارآیی زیاد با سرمایه گذاری نسبتا کم است. د ر واقع، د ر هر گام از این حرکت لزوم سرمایه گذاری سنگین د ر بسیاری از بخش ها حذف یا تا حد ود زیاد ی کاهش می آبد . د ر نتیجه، هر مرحله از این حرکت خود سرمایه آور است.

افزایش کار آیی نیروی انسانی که مهمترین عامل تولید است د ر این میان از بیشترین سهم برخورد ار است. آموزش مجازی یا فراگیری الکترونیکی نیز کلید گذار نیروی انسانی به جامعه اطلاعاتی است.

? گذار به جامعه اطلاعاتی

طبیعی است که د ر هر مرحله از گذار تاریخی جوامع به مراحل بعد ی طبقات یا اقشار ویژه ای ایفای نقش اساسی را به عهد ه د ارند . د ر گذار به جامعه صنعتی، این نقش به طور عمد ه د ر اختیار سرمایه د اران و فن آوران بود ه است. د ر جهان سوم، این نقش عمد تاً توسط د ولت ها اجرا شد ه است. د ر گذار به جامعه اطلاعاتی، نقش عمد ه به د وش د انش آموختگان جامعه است. فقط این قشر از جامعه است که توان، ظرفیت و امکان ورود بد ون اشکال و سریعتر به این سرزمین ناشناخته را بد ون آنکه شوک گذشتن از تونل زمان تعاد ل او را برهم بزند د ارد . نظام آموزشی جامعه همراه با تمامی اجزای آن نخستین بخش از جامعه است که می تواند ساد ه تر و موثر تراز سایر بخش ها به این پهنه گام نهد . پیش نیاز این حرکت نیز گسترش سریع و وسیع «فراگیری الکترونیکی» از پایین ترین سطوح تا بالاترین مقاطع نظام آموزشی کشور است. این مقاطع را می توان به شرح ذیل تقسیم بند ی نمود :

? فراگیری الکترونیکی

فراگیری الکترونیکی، یاد گیری الکترونیکی یا آموزش مجازی د ر ساد ه ترین شکل به مفهوم ارائه محتوای د رسی از طریق اینترنت است. بهترین تعریف آموزش مجازی آن بخش از فرایند یاد گیری و تعلیم است که از طریق تار جهان گستر صورت می گیرد . یاد گیری الکترونیکی، گونه ای از آموزش است که با بهره گیری از اینترانت، اکسترانت و اینترنت ارائه می شود . از آنجاکه د ر این روش، د وره های آموزشی را می توان به صورت متمرکز مد یریت کرد ، راهنمایی و تشویق د انشجویان برای تکمیل د وره ها و کنترل محتوی بسیار آسان و استفاد ه از آنها چند ان گران نیست.

مزیت اصلی این روش این است که یاد گیران می توانند از روی میز کار خود به این نوع آموزش د سترسی پید ا کنند . د و روش اصلی آموزش مجازی رایج است.آموزش همزمان و غیر همزمان. د ر آموزش غیر همزمان یاد گیری به صورت انفراد ی است و با بهره گیری از تار جهان گستر، اینترانت و یا اکسترانت صورت می گیرد . ویژگی عمد ه این د وره ها این است که د انشجو هر زمان که بخواهد آموزش می بیند . برعکس، آموزش مجازی همزمان د ر زمانهای معین اجرا می شود .

برنامه های تد ریس از طریق وب انجام می گیرد . د ر نتیجه استفاد ه از فناوری های نوین مانند ارائه مطالب به شیوه الکترونیکی، جلسات گفتگو و تخته سیاه الکترونیکی امکان پذیر می شود . ضرورتاً مفهوم آموزش با این فن آوری ها به آموزش ازراه د ور تبد یل می شود . مطالعات نشان د اد ه است که آموزش الکترونیکی همراه با معلم موجب می شود که یاد گیران 90 بار سریعتر از آموزش به تنهائی د وره های آموزشی را به اتمام برسانند .

آموزش همراه با معلم همان انگیزه ای را که د ر کلاس های سنتی وجود د ارد ، فراهم می کند . زمانی که معلم مجازی به صورت انفراد ی د ر اختیار د انشجویان قرار می گیرد ، ترکیبی از آموزش همزمان و غیرهمزمان ایجاد می شود .

وزارت آموزش و پرورش ایران